<p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">তাঁরা মোট ছয়জন। দুজন নারী, চারজন পুরুষ। সবার বয়স ষাটের বেশি। থাকেন বান্দরবানে। তাঁরা কথা বলেন যে ভাষায়, এর  নাম </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">রেংমিটচ্য</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">। গোটা পৃথিবীতে এই ভাষা জানা জীবিত মানুষ এখন তাঁরা এই ছয়জনই। </span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black"><img alt="ছয়জনের ভাষা বাঁচাতে এক তরুণের লড়াই" height="84" src="https://cdn.kalerkantho.com/public/news_images/share/photo/shares/1.Print/2024/February/03-02-2024/Untitled-1 (2).jpg" style="float:left" width="300" />ওই ছয়জন হলেন আলীকদমের দুর্গম ক্রাংসিপাড়ার বাসিন্দা মাংপুন ম্রো, কুনরাও ম্রো ও আরেক কুনরাও ম্রো এবং নোয়াপাড়া ইউনিয়নের মেনসিংপাড়ার বাসিন্দা থোয়াং লক ম্রো। অন্য দুজন নাইক্ষ্যংছড়ির ওয়াইবটপাড়ার রেংপুন ম্রো ও কাইংওয়াইপাড়ার মাংওয়াই ম্রো। </span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">ভাষাবিজ্ঞানীদের আশঙ্কা, এই মানুষগুলো মারা যাওয়ার সঙ্গে সঙ্গে পৃথিবী থেকে বিলুপ্ত হয়ে যেতে পারে রেংমিটচ্য ভাষা! তবে সুড়ঙ্গের শেষে আলোর দেখা মিলেছে। বৃহৎ জনগোষ্ঠীর শ্রুতির আড়ালে থাকা ভাষাটিকে বাঁচাতে শুরু হয়েছে রেংমিটচ্য ভাষা শিক্ষা কার্যক্রম। ম্রো জনগোষ্ঠীর শিশু-কিশোর ও বয়স্কদের নিয়ে গত বছরের ১ ডিসেম্বর থেকে চলছে এই কার্যক্রম।</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">আলীকদম উপজেলার তৈন মৌজায় দুর্গম ক্রাংসিপাড়ায় প্রতিদিন সন্ধ্যায় ছেলে-বুড়ো শিখছেন নিজেদের পূর্বপুরুষদের ভাষাটি। নানা সীমাবদ্ধতা সত্ত্বেও রেংমিটচ্য ভাষা বাঁচানোর যুদ্ধ চালিয়ে যাচ্ছেন সিংরা ম্রো নামের এক তরুণ। তিনি রেংমিটচ্যভাষী মাংপুন ম্রোর ছেলে। তাঁর বাবা অনর্গল রেংমিটচ্য ভাষায় কথা বলতে পারেন। কিন্তু সিংরা ভাষাটি ভালো জানতেন না। কয়েক বছর হলো শিখেছেন। এখন সেটাই ছড়িয়ে দিতে চাইছেন প্রজন্মান্তরে। যেন বুক ফুলিয়ে বলতে পারেন, বাপ-দাদার ভাষাটি পৃথিবী থেকে হারিয়ে যেতে দেননি। </span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">উল্লেখ্য, যুক্তরাষ্ট্রের ডর্টমুন্ড কলেজের অধ্যাপক ডেডিভ এ কে পিটারসন ১৯৯৯ সালে খুমি, ম্রো ভাষা নিয়ে গবেষণা করতে বাংলাদেশে এসেছিলেন। ১৯৭০ সালের দিকে লেখা লরেন্স জি লোফলার নামের এক জার্মান ভাষাবিদের বই থেকে রেংমিটচ্যর কথা জেনেছিলেন তিনি। বাংলাদেশে ডেভিডের গবেষণা সহযোগী ছিলেন ইয়াংঙান ম্রো। এ সময় ডেভিড ও ইয়াংঙান রেংমিটচ্য ভাষা বলতে পারা ২২ জনকে খুঁজে বের করেন। ডেভিড চলে যাওয়ার পরও কাজটি চালিয়ে যান ইয়াংঙান ম্রো। পরে আরো ১০ জনকে খুঁজে পেয়েছিলেন তিনি। তবে ওই ৩২ জনের মধ্যে বিভিন্ন সময় মারা যাওয়ার পর রেংমিটচ্যভাষী এখন মাত্র ছয়জন জীবিত রয়েছেন।</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p> </p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">হারিয়ে যেতে দেব না</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">সিংরা ম্রো বলেন, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">রেংমিটচ্য আমাদের পূর্বপুরুষদের ভাষা। কিন্তু এখন বাবা ছাড়া মাত্র পাঁচজন ভাষাটি বলতে পারেন। তাই তাঁরা জীবিত থাকতেই এমন উদ্যোগ নিয়েছি, যাতে বয়স্করা মারা গেলেও ভাষাটি না হারায়।</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span> </span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">শুরু থেকেই সিংরার এই উদ্যোগে সহযোগিতার হাত বাড়িয়েছেন লেখক ও গবেষক ইয়াংঙান ম্রো। গত বছর রেংমিটচ্য ভাষার প্রথম অভিধান লিখেছিলেন তিনি। মূলত </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">মিটচ্যতখক</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black"> নামের ৩৪০০ শব্দের সেই অভিধানকে ভিত্তি ধরে এখন ভাষাটা শেখানো হচ্ছে। </span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">ইয়াংঙান ম্রো বললেন, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">“</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">চোখের সামনে একটা ভাষা চিরতরে হারিয়ে যাবে এটা মানতে পারিনি। তাই ভাষাটাকে বাঁচিয়ে রাখার আপ্রাণ চেষ্টা চালিয়ে যাচ্ছি। </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">মিটচ্যতখক</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black"> এ অঙ্গ-প্রত্যঙ্গ থেকে শুরু করে গাছপালা, পশুপাখি, কীতপতঙ্গ, খাদ্য, খেলাধুলা, সংখ্যা, দিন ও মাসের নাম রাখা হয়েছে। রেংমিটচ্য ভাষার বাক্যও আছে। প্রাথমিক পর্যায়ে সবাইকে এগুলো শেখানো হচ্ছে।</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">”</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p> </p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">তাঁর মন পুড়েছিল</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">তিন ভাই-বোনের মধ্যে সবার বড় সিংরা। মা-বাবা দুজনই জুম চাষি। সংসারে অভাব লেগেই থাকত। কষ্টেসৃষ্টে পঞ্চম শ্রেণি পর্যন্ত পড়েছেন। পরে জুম চাষি হয়েছেন। বাবা মাংপুন ম্রো রেংমিটচ্য ভাষী হলেও সিংরা ভাষাটি ভালো জানতেন না। বছর পাঁচেক আগের কথা। বর্ষাকাল। জুমে কাজ করে ফেরার সময় পা পিছলে পাহাড় থেকে পড়ে যান মাংপুন ম্রো। সিংরা কাঁধে করে তাঁকে বাড়ি নিয়ে এলেন। কিছুদিন পর কিছুটা সুস্থ হলে তিনি সিংরাকে ডেকে বললেন, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">আমি আর কদিন আছি। মরার আগে একটা আফসোস রয়েই গেল। তোরা রেংমিটচ্য ভাষাটা শিখলি না। আমি না থাকলে আমার ভাষাটাও নাই হয়ে যাবে!</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span> </span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">শয্যাশায়ী বাবার এই আফসোসে খুব করে পুড়ে ছিল সিংরার মন। সুস্থ হওয়ার পর তিনি বাবার কাছ থেকে রেংমিটচ্য ভাষাটা রপ্ত করলেন। পরে ভাবলেন, পাড়ার শিশুদেরও ভাষাটি শেখাবেন। মাস দুয়েক আগে এক সন্ধ্যায় পাড়ার সবাইকে ডাকলেন। তত দিনে রেংমিটচ্য ভাষার প্রথম অভিধানও প্রকাশিত হয়ে গেছে। সিংরা বললেন, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">আমাদের পূর্বপুরুষদের ঐতিহ্যবাহী ভাষাটি যতটুকু পারি সবাইকে সহজ করে শেখাতে চাই। তোমরা শিখতে চাও কি না?</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black"> শুধু ছোটরা নয়, সেখানে উপস্থিত বড়রাও বললেন, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">আমরা আসব।</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span> </span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">এরপর তিনি পরামর্শ করলেন ইয়াংঙান ম্রোর সঙ্গে। তিনিও উৎসাহ দিলেন। শিশুদের খাওয়ানোর জন্য দিলেন দুই হাজার টাকা। ১ ডিসেম্বর সন্ধ্যায় সিংরার মাচাং ঘরের পাটাতনে শুরু হলো রেংমিটচ্য ভাষা শিক্ষা কার্যক্রম। প্রথম দিন এসেছিল ১৫ জন শিশু। এখন রেংমিটচ্য ভাষার পাঠ নিতে আসে ৩৫ জন। শিশুদের পাশাপাশি বড়রাও শামিল হন।</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif"">  </span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">সরেজমিনে এক দিন</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">বান্দরবানের আলীকদম উপজেলার দুর্গম ক্রাংসিপাড়ার বাসিন্দা সিংরা ম্রো। সড়কপথে গ্রামটিতে যাওয়ার উপায় নেই। আলীকদম উপজেলার সদর ইউনিয়ন থেকে তৈনখালের উজানের দিকে মিনিট চল্লিশের মতো ইঞ্জিনচালিত নৌকায় যেতে হয়। তারপর সেখান থেকে বাঁশফুল ঝিরি হয়ে ঘণ্টা দুয়েকের মতো হেঁটে গেলে ক্রাংসিপাড়া। </span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">বনপাহাড়ে ঘেরা গ্রামটিতে পৌঁছাতে সন্ধ্যা নেমে এলো। দূর থেকেই কানে ভেসে আসছিল, শিশুদের সমবেত কণ্ঠস্বর। পাহাড়চূড়ায় থাকা একটা ঘর থেকে সেই আওয়াজ আসছে। কাছাকাছি গিয়ে দেখা গেল, মাঝ বয়সী একজনকে কেন্দ্র করে ওপর গোল হয়ে বসেছে শিক্ষার্থীরা। এই দলে শিশু থেকে শুরু করে বিভিন্ন বয়সীরা আছে। সংখ্যাটা ৩০ জনের মতো হবে। পরিচয় দিয়ে কাছে ভিড়লাম। সবার মনোযোগের কেন্দ্রে থাকা ভদ্রলোকই সিংরা ম্রো। এখন রেংমিটচ্য, ম্রো এবং বাংলা</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">—</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">এই তিনটি ভাষা জানেন। বাংলাতেই বললেন, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">আমাদের পাড়ার সবাই দিনভর চাষবাস নিয়ে ব্যস্ত থাকেন। তাই সন্ধ্যার পর পড়াই। প্রাথমিকভাবে নিজেদের নাম, মা-বাবার নাম, ফুল, ফল, প্রাণী ইত্যাদির নাম এবং দৈনন্দিন জীবনে ব্যবহৃত ছোট ছোট বাক্য শেখাচ্ছি।</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">এখানেই দেখা মিলল কুনরাও ম্রোর সঙ্গে। বয়স তাঁর ষাটের ঘরে। মা-বাবার কাছ থেকে রেংমিটচ্য ভাষা শিখেছিলেন। কিন্তু বিয়ের পর এই ভাষায় খুব একটা কথোপকথন চালিয়ে যেতে পারেননি। কারণ যাঁর সঙ্গে বিয়ে হয়েছিল, তিনি রেংমিটচ্য জানেন না। বললেন, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">সিংরা ম্রোর এই উদ্যোগে খুব খুশি হয়েছি।</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">তাঁর নাতি কাইংয়োই ম্রো এসেছে পাঠশালায়। সে বলল, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">রেংমিটচ্য ভাষায় এখন মা-বাবা এবং আমার নাম বলতে পারি।</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">রেংমিটচ্যভাষী মাংপুন ম্রোর বয়স সত্তরের কাছাকাছি। তিনি বললেন, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">আমাদের তো চলে যাওয়ার সময় হয়েছে। আমরা মারা গেলে ভাষাটা হারিয়ে যাবে</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">—</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">এ নিয়ে এত দিন চিন্তায় ছিলাম। এখন মনে হচ্ছে, বংশপরম্পরায় ভাষাটা টিকে থাকবে।</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p> </p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">এখন দরকার সরকারি সহায়তা</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">পাঠশালা চালুর পর থেকে শিশুরা ধীরে ধীরে রেংমিটচ্য ভাষায় আগ্রহী হচ্ছে বলে জানালেন সিংরা ম্রো। যত দিন বেঁচে আছেন কাজটি চালিয়ে যাবেন। তিনি বলেন, শুরুতে পাড়ার ছেলেমেয়েদের দৈনন্দিন জীবনে ব্যবহার করা শব্দগুলো শেখাচ্ছি। উচ্চারণে কোনো ভুল হলে ঠিক করে দেওয়ার জন্য আমাদের বাবারা রয়েছেন। আমাদের পাড়ার বাইরে যে তিনজন রেংমিটচ্যভাষী রয়েছেন তাঁদেরও নিয়ে আসার পরিকল্পনা আছে। একসঙ্গে থেকে তাঁরা যাতে নিয়মিত কথোপথন চালিয়ে যেতে পারেন।</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span> </span></span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="text-autospace:none"><span style="vertical-align:middle"><span style="line-height:115%"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">ইয়াংঙান ম্রো বললেন, </span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">‘</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"><span style="color:black">সিংরার সংসারে নুন আনতে পান্তা ফুরায়। তবু তিনি ভাষা বাঁচানোর যুদ্ধ চালিয়ে যাচ্ছেন। তাই এখন দরকার সরকারি সহায়তা। পাড়ায় একটি স্কুল করে রেংমিটচ্য ভাষার চর্চাটা স্থায়ী রূপ দেওয়া দরকার। না হলে ব্যক্তি উদ্যোগ একসময় মুখ থুবড়ে পড়বে। বাংলাদেশ তথা পৃথিবী থেকে চিরতরে হারিয়ে যাবে আরো একটি ভাষা!</span></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""><span style="color:black">’</span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p><iframe frameborder="0" height="371" scrolling="no" src="https://www.youtube.com/embed/Nrf_uyvgoY0" width="660"></iframe></p> <p> </p>