<p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">পঞ্চম অধ্যায় </span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">মানব শারীরতত্ত্ব : শ্বসন ও শ্বাসক্রিয়া</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">জ্ঞানমূলক প্রশ্ন</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">১। শ্বসন কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : যে জৈব রাসায়নিক প্রক্রিয়ায় জীব পরিবেশ থেকে গৃহীত </span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif"">O<sub>2</sub></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"> দিয়ে কোষমধ্যস্থ খাদ্যবস্তুকে জারিত করে খাদ্যের স্থিতিশক্তিকে তাপ ও গতিশক্তিরূপে মুক্ত করে এবং উপজাত হিসেবে </span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif"">O<sub>2</sub></span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"> ও </span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif"">H<sub>2</sub>O</span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"> উৎপন্ন করে তাকে শ্বসন বলে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">২। শ্বসনতন্ত্র কী? </span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : জীবের যে তন্ত্র দেহ ও প্রকৃতির মধ্যে শ্বসন গ্যাস বিনিময় প্রক্রিয়ায় অংশগ্রহণ করে তাকে শ্বসনতন্ত্র বলে। </span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">৩। ভেস্টিবিউল কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : নাসারন্ধ্রের পরে নাকের  ভেতরের অংশকে ভেস্টিবিউল বলে। লোমগুলো ছঁকিনির মতো গৃহীত বাতাস পরিষ্কারে সাহায্য করে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">৪।</span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""> Adam’s Apple</span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi"> কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : থাইরয়েড তরুণাস্থি গলার সামনে উঁচু হয়ে ওঠে (পুরুষ)। হাত দিলে এর অবস্থান বোঝা যায় এবং বাইরে থেকে দেখা যায়। তাকে</span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif""> Adam’s Apple </span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">বলে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">৫। এপিগ্লটিস কী? </span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : মুখবিবরে অবস্থিত গ্লটিস নামক ছিদ্রমুখে ঢাকনার ন্যায় অংশই হলো এপিগ্লটিস। খাদ্য গলাধঃকরণের সময় এপিগ্লটিস স্বরযন্ত্রের মুখ বন্ধ করে দেয়। এতে খাদ্য খাদ্যনালিতে প্রবেশ করে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">৬। কোয়ানি কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : নাসাগহ্বরদ্বয় যে দুটি ছিদ্রের মাধ্যমে নাসাগলবিলে উন্মুক্ত হয় তাই হলো কোয়ানি।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">৭। প্লুরা কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : ফুসফুসের বাইরে দ্বিস্তরী আবরণই হলো প্লুরা।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">৮। </span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif"">COPD </span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : </span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif"">COPD</span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">-এর পূর্ণরূপ হলো : </span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:"Times New Roman","serif"">Chronic Obstructive Pulmonary Disease. </span></span><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">এই রোগটি দীর্ঘস্থায়ী ধূম্পায়ীদের ফুসফুসের রোগ।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">৯। ফুসফুসীয় মূল কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : মানুষের শ্বসনতন্ত্রে অবস্থিত ব্রঙ্কাস, রক্তনালি ও লসিকানালি ঘন যোজক কলা দ্বারা পরিবেষ্টিত হয়ে যে গঠন তৈরি করে তাকে ফুসফুসীয় মূল বলে। এ ফুসফুসীয় মূলের মাধ্যমে ফুসফুস ট্রাকিয়ার সাথে ঝুলে থাকে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">১০। শ্বসন বৃক্ষ কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : প্রাইমারি ব্রঙ্কাস থেকে শুরু করে অ্যালভিওলাস পর্যন্ত ফুসফুসের অভ্যন্তরীণ গঠন চিত্র দেখতে একটি ওল্টানো বৃক্ষের মতো দেখায় বলে একে শ্বসন বৃক্ষ বলে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">১১। অ্যালভিওলাস কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : অ্যালভিওলাস ফুসফুসের কার্যকরী একক। এগুলো আঙুরের থোকার মতো গুচ্ছাবদ্ধ, অতি ক্ষুদ্রাকার, বুদবুদসদৃশ বায়ুথলি এবং গ্যাস বিনিময়ের তল গঠন করে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">১২। মধ্যচ্ছদা বা ডায়াফ্রাম কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : বক্ষগহ্বর ও উদয়গহ্বর পৃথককারী পেশিবহুল পর্দাকে মধ্যচ্ছদা বা ডায়াফ্রাম বলে। মধ্যচ্ছদা প্রশ্বাস গ্রহণে ভূমিকা রাখে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">১৩। ইন্টারকোস্টাল পেশি কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : বক্ষপিঞ্জরের দুটি পর্শুকার মাঝে বিদ্যমান পেশিকে ইন্টারকোস্টাল পেশি বলে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">১৪। বহিঃশ্বসন কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : যে প্রক্রিয়ায় শ্বসন অঙ্গের রক্ত ও পরিবেশের মধ্যে শ্বসন গ্যাসের বিনিময় ঘটে তাকে বহিঃশ্বসন বলে। এখানে শক্তি উৎপন্ন হয় না এবং এনজাইমের ভূমিকা নেই।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">১৫। অন্তঃশ্বসন কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : শ্বসনের যে পর্যায়ে রক্ত দ্বারা শ্বসন গ্যাস পরিবাহিত হয় এবং কোষে খাদ্যবস্তুর জারণ ক্রিয়া সম্পন্ন হয় তাকে অন্তঃশ্বসন বলে। এখানে শক্তি উৎপন্ন হয় এবং এনজাইম ভূমিকা পালন করে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">১৬। সাইনাস কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : মুখমণ্ডলের অভ্যন্তরে ছোট ছোট বায়ুপূর্ণ গহ্বরকে সাইনাস বলে।</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">১৭। এমফাইসেমা কী?</span></span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:"Calibri","sans-serif""><span style="font-size:14.0pt"><span style="font-family:SolaimanLipi">উত্তর : শ্বাসকষ্টজনিত এক ধরনের জটিলতা যাতে অ্যালভিওলাসের আয়তন বৃদ্ধি পায় এবং কোনো কোনো স্থান ফেটে গিয়ে ফুসফুসে ফাঁকা জায়গার সৃষ্টি করে।</span></span></span></span></p>